Znaki wczesnych Słowian budzą od dawna zaciekawienie badaczy. Choć nasi przodkowie nie posługiwali się pismem, to na szeroką skalę stosowali różne symbole. Szczególnie intrygujące są liczne znaki znajdowane na dnach glinianych naczyń z tamtych czasów. Nie do końca wiemy, jaką pełniły funkcję. Być może były rodzajem podpisu garncarzy lub znaków własnościowych. W artykule przyjrzymy się bliżej tym tajemniczym symbolom oraz ich prawdopodobnemu znaczeniu.
Słowianie bez pisma, lecz z symbolami
Wcześni Słowianie nie posługiwali się pismem. Nie oznacza to jednak, że w ogóle nie znali żadnych znaków. Wręcz przeciwnie, na szeroką skalę stosowali różnego rodzaju symbole. Pełniły one istotne funkcje komunikacyjne w społecznościach tamtych czasów.
Najprawdopodobniej już od kilku wieków przed naszą erą na ziemiach zamieszkiwanych później przez Słowian pojawiały się naczynia z prostymi znakami rytymi lub wyciskanymi na dnach. Nie miały one charakteru zdobniczego. Były raczej swoistym zastępstwem pisma - sposobem na oznaczenie własności lub identyfikację wytwórcy.
Podobne znaki stosowali również późniejsi Słowianie. Znane są przykłady symboli używanych przez bartników do zaznaczania własności barci z pszczołami. Traktowano je jako oznakowanie chroniące przed kradzieżą miodu.
Jeszcze większe znaczenie miały tajemnicze znaki na dnie naczyń glinianych, które zaczęły masowo pojawiać się od VIII wieku na Słowiańszczyźnie. Było ich zdecydowanie więcej niż gdziekolwiek indziej w świecie.
Niespotykana różnorodność
Znaki na dnie naczyń glinianych występowały na ziemiach słowiańskich w niespotykanej nigdzie indziej różnorodności. Miały one formę linii, krzyżyków, swastyk, kratek, strzałek i wielu innych symboli. Nie zawsze były proste - czasem tworzyły skomplikowane wzory.
Nie umieszczano ich na każdym garnek czy misce. Zwykle od kilku do kilkunastu procent naczyń na danym stanowisku archeologicznym było nimi opatrzonych. Ale zdarzały się też osady, gdzie prawie wszystkie wyroby garncarskie miały znaki.
Symbole bartników i ich znaczenie
Oprócz znaków na naczyniach glinianych, Słowianie posługiwali się symbolami w innych kontekstach. Wiemy na przykład, że stosowali je bartnicy przy barciach, w których hodowali pszczoły.
Wydrążone w pniach drzew "ule" z dzikimi pszczołami oznaczano specjalnymi znakami rytymi w drewnie lub kamieniach. Informowały one o tym, do kogo należą owady i miód z danej pasieki. Naruszenie czyjejś własności bartnej było traktowane jak kradzież i surowo karane.
Najstarsze udokumentowane przypadki bartnych znaków własnościowych pochodzą z Rusi z XI wieku. Ale z pewnością były one znane Słowianom dużo wcześniej.
Czytaj więcej: Ręwnie najsłynniejsza mistyfikacja dotycząca wczesnych Słowian - aktualne fakty i teorie
Masowe znaki na dnie garnków słowiańskich
Jeszcze większą skalę niż symbole bartników osiągnęły tajemnicze znaki na dnie naczyń glinianych. Tego typu oznaczenia znane były wprawdzie i w innych starożytnych kulturach, ale nigdzie indziej nie występowały one z taką częstotliwością jak na Słowiańszczyźnie.
| Okres występowania znaków | Od VIII wieku |
| Udział naczyń ze znakami | Od kilku do 80% |
| Formy znaków | Linie, krzyżyki, swastyki, gwiazdki, strzałki... |
Najwcześniejsze udokumentowane przypadki symboli na dnie naczyń glinianych pochodzą z VIII stulecia. Później przez kolejne wieki znaki takie masowo pojawiały się na rozległych obszarach zamieszkanych przez Słowian - od Rusi przez Polskę po Bałkany.
Nie wszystkie wyroby garncarskie były nimi sygnowane, ale łącznie musiało ich być co najmniej dziesiątki tysięcy. Do tej pory odkryto setki unikatowych wzorów. Ich znaczenie wciąż jednak pozostaje nie do końca wyjaśnione.
Sens tajemniczych symboli garncarskich
Funkcja zaskakująco powszechnych znaków na dnie naczyń glinianych nie została dotąd jednoznacznie wyjaśniona. Nie miały one charakteru zdobniczego, bo przecież trudno było je dostrzec. Prawdopodobnie pełniły ważne role komunikacyjne w społecznościach słowiańskich.
Niektórzy badacze uważają, że mogły to być symbole magiczne lub religijne. Inni sądzą, że stanowiły znaki własności produktów garncarskich albo podpisy ich wytwórców.
Być może z czasem, wraz z rozwojem wymiany handlowej, zaczęły symbolizować konkretne warsztaty i miejscowości, skąd pochodziły naczynia. W każdym razie musiały niosą ze sobą ważne treści zrozumiałe dla ówczesnych ludzi.
Znaki własności przekształcone w herby
Nie tylko garncarze i bartnicy posługiwali się znakami. Różne symbole mogli stosować rzemieślnicy wielu specjalności albo osoby piastujące funkcje społeczne czy wodzowskie. Z czasem zaczęły one ewoluować w stronę symboli rodu i godła osobistego.
W późniejszych wiekach wiele takich znaków własnościowych i rzemieślniczych przekształciło się w herby szlacheckie i mieszczańskie. Zwłaszcza te z motywami prostych linearnych symboli, które łatwo było ryć w drewnie czy kamieniu.
Tak z pozoru prymitywne znaki pełniły więc niegdyś ważne role społeczne i były swoistym zamiennikiem pisma w kulturze wczesnych Słowian.
Inne zastosowania symboli u Słowian
Oprócz wymienionych kontekstów, tajemnicze symbole mogły być wykorzystywane przez Słowian także w wielu innych dziedzinach życia. Na przykład jako znaki własności broni, ozdób czy narzędzi, znaki na pojemnikach z żywnością, znaki graniczne pól, oznaczenia miejsc kultu itd.
Ten zwyczaj posługiwania się symbolami zanikł wraz z przyjęciem przez Słowian chrześcijaństwa i stopniowym upowszechnianiem się pisma. Ale przez wiele wcześniejszych wieków odegrał kluczową rolę w komunikacji pomiędzy ludźmi w społecznościach słowiańskich.
Podsumowanie
Wcześni Słowianie, choć nie posługiwali się pismem, używali wielu rodzajów symboli pełniących podobne funkcje. Szczególnie interesujące są liczne znaki na dnach naczyń glinianych, stosowane na niespotykaną skalę. Ich znaczenie wciąż stanowi zagadkę dla badaczy.
Być może symbole te służyły jako oznaczenia własności produktów garncarskich, bądź też identyfikowały konkretne warsztaty. Niewykluczone, że miały znaczenie magiczne lub religijne. Na pewno pełniły istotne role komunikacyjne w społecznościach słowiańskich.
Podobne znaki stosowali również bartnicy przy barciach z pszczołami oraz prawdopodobnie rzemieślnicy wielu branż. Z czasem niektóre uprościły się, dając początek symbolom rodowym, a w końcu herbom szlacheckim i mieszczańskim.
Choć dziś trudno do końca odczytać ich pierwotne przesłanie, niewątpliwie świadczą o wysokiej kulturze dawnych Słowian i z powodzeniem zastępowały im pismo przez wieki.
Tagi
Udostępnij
